УрДУ тузилмасидаги “Қатағон қурбонлари хотираси” музейининг

экспозиция бўлимлари

Экспозиция Кириш, 4 блок ва 8 бўлимдан иборат бўлиб, улар З та залда намойиш этилган.

1-БЛОК

1-бўлим. Мавзу: “Хива хонлигининг Россия империяси томонидан босиб олиниши, маҳаллий халқнинг эрк ва ҳуррият учун кураши (1868-1900)”.

Бўлим мазмуни: Россия империясининг Ўрта Осиёдаги хонликларни (1873 йил Хива хонлигини) босиб олиши тарихи. Россия империясининг Туркистондаги мустамлакачилик сиёсати ва унинг оқибатлари. Хива хонлигида  мустамлакачиликка қарши миллий озодлик курашлари. Қўзғолонларда қатнашган аҳолининг шафқатсизларча жазоланиши.

2-бўлим. Мавзу: “Хива хонлигида миллий уйғониш ҳаракати, унинг амалий йўналишлари ва намояндалари (1901-1917)”.

Бўлим мазмуни: Мустамлакачилик сиёсатига қарши миллий уйғониш ҳаракатининг бошланиши. Жадид маърифатпарварларининг янги усул мактабларини очиш, газета ва журналларни чиқариш, театрни ташкил этиш, янги адабиётни яратиш йўлидаги фаолияти.

2 – БЛОК

3-бўлим. Мавзу: “Хоразм Халқ Республикасининг тугатилиши ва вилоятда большевиклар ҳокимиятининг ўрнатилиши (1917-1929)”.

Бўлим мазмуни: 1917 йил Февраль инқилобининг рўй бериши. “Шўрои ислом”, “Миллий иттиҳод” ва ”Миллий истиқлол”, “Ёш хиваликлар” сингари ташкилот ва жамиятларнинг вужудга келиши. Хива хонлигининг тугатилиши. Хоразм Халқ Совет Республикаларининг тузилиши. Туркистонда  большевикларнинг ҳукумат тепасига келиши.

Совет давлатининг ғайримиллий сиёсати. Хоразмда большевиклар зулми ва ҳақсизликларга жавобан қаршилик ҳаракатининг бошланиши. Бу ҳаракатнинг тор-мор келтирилиши. “Қулоқлаштириш” ва жамоалаштириш кампанияларининг авж олиши. Қишлоқ районларида “қулоқ” қилинган оилаларнинг Шимолий Украина, Шимолий Кавказ, Сибир, Ўрта Осиё ва Қозоғистоннинг шароити оғир ҳудудларига кўчирилиши.

4-бўлим. Мавзу: “Совет давлати қатағон сиёсатининг бошланиши

 (1929-1936)”.                                                                                                     

Бўлим мазмуни: ГПУ органлари томонидан аҳолининг илғор қатламларини қатағон қилиниши.  Руҳонийлар ва диндорларнинг таъқиб қилиниши. “Эски” зиёлиларга қарши курашнинг авж олиши.

3- БЛОК

5-бўлим. Мавзу: “1937-1938 йиллардаги “Катта қирғин”

Бўлим мазмуни: Хоразм вилоятидаги давлат ва партия, фан ва маданият арбоблари, шунингдек, бошқа соҳа вакилларининг оммавий равишда қатағон қилиниб, уларга тегишли мол-мулкнинг давлат фойдасига мусодара этилиши. “Халқ душманлари” ҳисобланган кишилар оила аъзоларининг қамоққа олиниши, болаларининг эса республика ва республикадан ташқаридаги етимхоналарга юборилиши. Давлат аппаратлари, саноат корхоналари, ўқув муассасаларида “халқ душмани”, “жосус”, “аксилинқилобчи” унсурларни ахтариш васвасаси.

6-бўлим. Мавзу: “1940-1950 йиллардаги сиёсий қатағонлар”

Бўлим мазмуни: 1941-1945 йиллардаги уруш арафасида ва урушнинг дастлабки йилларида совет давлати сиёсатидан норози кишиларнинг душман фойдасига хизмат қилиши мумкинлиги учун уларни таъқиб ва қатағон қилиш. Урушдан кейинги йилларда миллатчилик ва космополитизимга қарши кураш каби кампанияларнинг бошланиши. Шоир, ёзувчи ва олимларнинг қатағон қилиниб, уларни энди 10 йиллик эмас, балки 25 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилиниши. 30-йиллар охирида узоқ Шарқдан корейс миллати вакилларининг, 40-йилларнинг бошларида Қрим ва Кавказдан қримтатар, ингуш, қорачой ва бошқа туркий халқларнинг, шунингдек, поляк ва немис миллатига мансуб аҳолининг Ўзбекистонга, хусусан вилоятларга кўчириб келтирилиши.

4–БЛОК

7-бўлим. Мавзу: “1980-йиллардаги қатағон. “Пахта иши” кампанияси”

Бўлим мазмуни: собиқ Марказ томонидан Ўзбекистонда олиб борилган адолатсиз сиёсат; республика иқтисодиётининг бир ёқлама ривожланиши натижасида унинг арзон хомашё маконига айланиб қолганлиги; пахта яккаҳокимлиги ва унинг аянчли оқибатлари;  иқтисодий- ижтимоий вазиятнинг  кескинлашуви, экологик ҳолатнинг оғирлашуви. Собиқ Марказдан катта ваколат билан юборилган, ўзларини “десантчилар” деб атаган партия ва ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимларининг республикамизда содир этган қонунбузарлик фаолияти. “Пахта иши” деб ном олган сиёсий кампаниянинг амалга оширилиши, ўзбек халқига нисбатан уюштирилган туҳмат ва бўҳтонлар.

Хоразм вилояти бўйича бу кампанияларнинг нохақ қурбонлари: терговга тортилган кўплаб кишиларнинг “жиноий иши” бошқа республикаларда кўрилиши ҳамда уларнинг ўша ердаги қамоқ ва лагерларда азоб-уқубатларга дучор этилиши. Мазкур сиёсий кампаниянинг жар ёқасида турган СССРни сақлаб қолиш мақсадида амалга оширилгани.

1989 йилда совет давлати сиёсий найрангларнинг фош этилиши. “Пахта иши” бўйича ноҳақ жавобгарликка тортилиб, бошқа республикалардаги қамоқхоналарда сақланган кўплаб фуқароларимизнинг Ўзбекистонга келтирилиши ва улар “жиноий ишлари”нинг қайта кўрилиши; бегуноҳ қурбонларнинг оқланиши.

8-бўлим. Мавзу: “Мустақиллик йилларида тарихий адолатнинг тикланиши, қатағон қурбонлари хотирасининг абадийлаштирилиши, миллий қадриятларни асраб-авайлаш ва ривожлантириш йўлида амалга оширилган тарихий ишлар  (1991 йилдан кейинги давр)”.

Бўлим мазмуни:

Тарихий адолатни тиклаш масаласининг давлатимиз ижтимоий-сиёсий ва маданий сиёсатининг устувор йўналиши сифатида белгиланиши ва бу борада амалга оширилаётган улкан ишлар.

Ўтган асрнинг 30–80-йилларида мамлакатимизда амалга оширилган сиёсий қатағон қурбонларининг оқланиши ва улар хотирасининг абадийлаштирилиши.

Совет даврида бадном этилган давлат арбоблари ва саркардалар (Амир Темур, Жалолиддин Мангуберди, Абулғози Баҳодирхон, Муҳаммад Раҳимхон II – Феруз, Исломхўжа ва б.) ҳақида тарихий хақиқатни қарор топтиришга қаратилган амалий ишлар. Совет даврида номлари таъқиқланган, бадном этилган ислом дини ва фалсафасининг буюк намояндалари (Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Бурхониддин Марғиноний, Бахоуддин Нақшбанд, Паҳлавон Маҳмуд, Аз-Замахшарий, Нажмиддин Кубро) хотирасининг тикланиши ва ардоқланиши. Хоразм вилояти бўйича бу борада қилинган ишлар. Наврўз, Рамазон ва Қурбон ҳайитларининг умумхалқ байрами сифатида қайта тикланиши; “Авесто” китобининг илмий тадқиқ қилиниши.

Совет даврида феодал адабиёти намунаси сифатида қораланган асарлар, “Алпомиш” эпоси)Хоразм достонлари, қаҳрамонлик туркумидаги қўлёзма нусхалар - Гўрўғли туркуми достонлари: Эдиго, Хурлиқо ва Ҳамро, Саётхон ва Ҳамро достонлари қўлёзма нусхалари, Ошиқ туркуми достонлари: Ошиқ Ғариб ва Шохсанам, Ошиқ Маҳмуд; Тоҳир ва Зуҳра достонларининг қўлёзма нусхалари, оғзаки бахши вариантлари, “Ҳафт шуаро” тўплами (Султоний, Шиносий, Ғозий, Асад, Муродий, Фаррух), ва шоир-адиблар (Ахмад Яссавий, Бурхониддин Рабғузий, Феруз, Юсуф Ҳазиний, Хувайдо ижодининг халққа қайтарилиши;

Совет даврида оёқости қилинган ва қаровсиз аҳволда қолиб келган диний-маърифий обидалар, табаррук зиёратгоҳлар (Шайх Мухтор Валий, Саййид Аловуддин, Юсуф Ҳамадоний, Тўгон Турк мақбараси, Юнусхон мақбараси, Уч авлиё мақбараси, Шайх Мавлон Бобо мажмуаси, Биби Ҳожар мақбараси, Шоҳимардон мажмуаси)нинг қайта тиклаб-таъмирланиши, эътиқод эркинлигини таъминлаш йўлидаги ишлар.

Мустақил Ўзбекистонда ёшларнинг баркамол авлод бўлиб етишишлари учун яратилаётган шарт-шароитлар, таълим, спорт, маданият, санъат соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар. Ёшларимизнинг турли соҳаларда эришаётган ютуқлари. Миллий армиямизнинг ташкил этилиши ва ҳарбий ислоҳотлар.

УрДУ тузилмасидаги

“Қатағон қурбонлари хотираси” музейи директори, тарих фанлари номзоди, доцент Ю.М. Раҳмонова

FOTO Lavhalar

Qatag'on qurbonlari xotirasi muzeyi filmlari bilan quyidagi havola orqali tanishishingiz mumkin:    https://www.youtube.com/channel/UCDjKgsPiG-UVqF5bVfZjWFA

Maqolalar

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI TUZILMASIDAGI QATAG‘ON QURBONLARI XOTIRASI MUZEYINING FAOLIYATIDAN QISQACHA MA’LUMOT

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2017 yil 22 noyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasi  Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Qatag‘on qurbonlari xotirasi davlat muzeyi va hududlardagi oliy ta’lim muassasalari tuzilmasida Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeylarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi  936-sonli qaroriga asosan Urganch Davlat universitetida mazkur qarorning bajarilishi yuzasidan universitet ustavi qayta ko‘rib chiqilib, tuzilmasiga hududiy “Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeyi” kiritildi. Qaror asosida tasdiqlangan “Urganch Davlat universiteti tuzilmasidagi Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeyi”  Nizomi 2017 yil dekabr oyidagi universitet kengashida tasdiqlandi.

Urganch Davlat universitetida mazkur qarorning bajarilishi yuzasidan universitet ustavi qayta ko‘rib chiqilib, tuzilmasiga hududiy “Qatag‘on qurbonlari xotirasi muzeyi” kiritildi.

Muzeyning direktori Y.Raxmanova ilmiy rahbarligida ekspeditsiyalar uyushtirilib, Xorazm vohasi hududida qatag‘on qilingan shaxslar otilgan joylar   -   qatlgohlar suratlarga tushirildi, foto, arxiv hujjatlari, aholidan og‘zaki xotiralar, osori  -  atiqalar, tarixiy buyumlar yig‘ildi, albomlar yaratildi. 1937 yilgi deportatsiyada Xorazm viloyatiga ko‘chirib keltirilgan koreys millati vakillari ham muzey fondiga materiallar taqdim qildilar va ekspozitsiya yaratilishiga munosib hissa qo‘shdilar. Muzey tashkil qilish uchun juda qisqa vaqt jarayonida bir yil davomida 2300 dan ziyod hujjatlar, eksponatlar va boshqa materiallar yig‘ishga erishildi. Hozirgi kunga kelib 4000 dan ziyod fond materiali jamlandi.

Muzeyning birinchi zali

Xorazm viloyatida joylashgan hududiy muzey el  -  yurtimiz ozodligi, erkinligi va mustaqilligi uchun olib borilgan ko‘p yillik mashaqqatli kurashlarni haqqoniy va to‘laqonli aks ettirish, istiqlol uchun kurashlarda ommaviy qatag‘onlar tufayli qurbon bo‘lgan, insoniylik sha’ni, qadr  -  qimmati toptalgan vatandoshlarimizning xotirasini abadiylashtirish, yosh avlod qalbida Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat tuyg‘ularini kuchaytirish maqsadida yaratildi. Mazkur muzey 2018 yil 31 avgust – Qatag‘on qurbonlarini yod etish kunida muzeyning ochilish marosimi o‘tkazildi. Muzey keng jamoatchilik tomonidan yuqori baholandi.

         Muzey konsepsiya bo‘yicha barcha ilmiy  -  uslubiy ishlarni amalga oshirdi. Jumladan muzeyning “Xiva xonligining Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi, mahalliy xalqning erk va hurriyat uchun kurashi (1868  -  1900)”, “Xiva xonligidagi milliy uyg‘onish harakati, uning amaliy yo‘nalishlari va namoyandalari (1901  -  1917)”, “Xorazm Xalq Respublikasining tugatilishi va viloyatda bolsheviklar hokimiyatining o‘rnatilishi (1917  -  1929)”, “Sovet davlati qatag‘on siyosatining boshlanishi (1929  -  1936)”, “1937  -  1938 yillardagi “Katta qirg‘in”, “1940  -  1950 yillardagi siyosiy qatag‘onlar”, “1980  -  yillardagi qatag‘on. “Paxta ishi” kampaniyasi”, “Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi, qatag‘on qurbonlari xotirasining abadiylashtirilishi, milliy qadriyatlarni asrab  -  avaylash va rivojlantirish yo‘lida amalga oshirilgan tarixiy ishlar (1991 yildan keyingi davr)” bo‘limlari bo‘yicha ilmiy  -  tadqiqot ishlarini olib bordi.  

Muzeyning ikkinchi zali

 2020 yilning 8 oktyabrida “Qatag‘on qurbonlarining merosini yanada chuqur o‘rganish va ular xotirasini  abadiylashtirishga doir qo‘shimcha chora  -  tadbirlar to‘g‘risida”gi farmoyishida qatag‘on qurbonlarini viloyat, tuman va shaharlar kesimida nomma  -  nom aniqlash, ularning hayoti va faoliyati, tarixiy xizmatlari haqidagi ma’lumotlarni, arxiv va muzeylarda saqlanayotgan hujjatlarni to‘plash va o‘rganish, ular nomini abadiy saqlash hamda kelgusi avlodlarga etkazish maqsadida «Qatag‘on qurbonlari» xotira kitobini yaratish, xorijdagi arxiv, kutubxona va muzey, ilmiy ma’rifiy tashkilotlar, mutaxassislar bilan aloqa o‘rnatish, shu davrga oid manbalarni izlab topish maqsadida ilmiy amaliy ekspeditsiyalar tashkil etildi va ilmiy natijalar olindi.

Ekspozitsiyalardan lavha

Muzey “Xiva xonligining Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi, mahalliy xalqning erk va hurriyat uchun kurashi (1868-1900)”, “Xiva xonligidagi milliy uyg‘onish harakati, uning amaliy yo‘nalishlari va namoyandalari (1901-1917)”, “Xorazm Xalq Respublikasining tugatilishi va viloyatda bolsheviklar hokimiyatining o‘rnatilishi (1917-1929)”, “Sovet davlati qatag‘on siyosatining boshlanishi (1929-1936)”, “1937-1938 yillardagi “Katta qirg‘in”, “1940-1950 yillardagi siyosiy qatag‘onlar”, “1980-yillardagi qatag‘on. “Paxta ishi” kampaniyasi”, “Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi, qatag‘on qurbonlari xotirasining abadiylashtirilishi, milliy qadriyatlarni asrab-avaylash va rivojlantirish yo‘lida amalga oshirilgan tarixiy ishlar (1991 yildan keyingi davr)” bo‘limlaridan iborat.

Ekspozitsiyalardan lavhalar